سیاست
نظام سیاسی
نظامی است که به امور سیاسی و دولت می‌پردازد، این نظام اغلب با نظام حقوقی، نظام اقتصادی، نظام فرهنگی و دیگر نظام‌های اجتماعی مورد مقایسه قرار می‌گیرد. البته این دیدگاه بسیار ساده‌ای از یک نظام بسیار پیچیده‌تر است که به مقوله‌هایی از این قبیل می‌پردازد که چه کسی باید در مصدر قدرت باشد، مسائل و امور مذهبی چگونه باید مدیریت شوند و دولت باید چه تأثیری بر مردم و اقتصاد داشته باشد .
چندین تعریف از نظام سیاسی وجود دارد:
- نظام سیاسی، مجموعه کاملی از نهادها، گروه‌های ذی‌نفع (از قبیل احزاب سیاسی، اتحادیه‌های تجاری و گروه‌های رای دهی) و ارتباطات میان آن نهادها و قواعد و نرم‌های سیاسی است که عملکردهای آنها را اداره می‌کند. (برای مثال قواعدی چون قانون اساسی و قانون انتخابات)
- یک نظام سیاسی از مجموعه‌ای از گروه‌های اجتماعی تشکیل شده است که دارای قدرت می‌باشند.
- یک نظام سیاسی، نظامی است که ضرورتا دارای دو مشخصه است: مجموعه از از اجزای مستقل که دارای مرزهایی با یکدیگر هستند و هر یک در محیطی که ایجاد شده است، مشغول فعالیت می‌باشند.
- نظام سیاسی مفهومی است که از لحاظ نظری به روشی از حکومت اطلاق می‌شود که به سیاست گذاری و سازمان دهی کردن بیشتر آنان در تشکیلات خود می‌پردازد.
- یک نظام سیاسی که حفظ نظم و یکپارچگی را در جامعه تضمین می‌کند و در عین حال باعث می‌شود که برخی نهادهای دیگر نیز نارضایتی‌ها و شکایت‌های خویش را در این دوره از حیات اجتماعی مطرح کنند.
احزاب سیاسی
درون حاکمیت
احزاب اصلاح طلب
احزاب اصلاح طلبان ایران (یا اپوزیسیون غیر حکومتی) شامل دو جریان اصلی اصلاح طلب یعنی، احزاب اصلاح طلب راست گرا و احزاب اصلاح طلب چپ گرا می‌باشد.
احزاب اصلی اصلاح طلب راستگرا
- حزب کارگزاران سازندگی
- حزب جامعه مدنی همدان
- حزب اعتدال و توسعه
- حزب مردمسالاری
- حزب ندای ایرانیان
- حزب آزادی
احزاب اصلی اصلاح‌طلب چپ گرا
- حزب اعتماد ملی
- مجمع روحانیون مبارز
- مجمع نیروهای خط امام
- حزب اسلامی کار
- مجمع اسلامی بانوان
- سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی
- جبهه مشارکت ایران اسلامی
- سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی
- حزب اراده ملت ایران (حاما)
- حزب اتحاد ملت ایران اسلامی
احزاب اصولگرا
در دوره‌های مختلف سیاسی ایران از این احزاب تحت عناوین «محافظه کار، بنیادگرا،پایبند به اصول انقلاب ، اسلام گرای سنتی» نیز یاد شده است.
احزاب اصولگرایان ایران:
- حزب نواندیشان ایران اسلامی
- حزب مؤتلفه اسلامی
- جامعهٔ روحانیت مبارز
- جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی
- جامعه اسلامی مهندسین
- انصار حزب‌الله
- ائتلاف آبادگران ایران اسلامی
- جبهه پایداری انقلاب اسلامی
- جبهه ایستادگی ایران اسلامی
احزاب نزدیک میانه‌رو موسوم به اعتدالگرایان
- اعتدالگرایان ایران
- حزب اعتدال و توسعه
- حزب اسلامی رفاه کارگران
- جماعت دعوت و اصلاح
تشکلهای دانشجویی
- جامعه اسلامی دانشجویان
- دفتر تحکیم وحدت
- جنبش عدالتخواه دانشجویی
- انجمن اسلامی دانشجویان مستقل
- بسیج دانشجویی
- دانشجویان و دانش آموختگان لیبرال ایران
احزاب اپوزیسیون نظام جمهوری اسلامی
احزابی هستند که در داخل مناسبات و کارزارهای‌های دولت و حکومت نه فعالیت دارند و نه اجازه فعالیت رسمی و قانونی به آنها داده می‌شود. برخی از این احزاب در داخل و برخی در خارج از کشور هستند.
طیف احزاب ملی‌گرا-جمهوری‌خواه
- حزب ملت ایران
- جبهه ملی ایران
- سازمان سوسیالیست‌های ایران
- حزب مردم ایران
- حزب ایران
- حزب مرز پرگهر
پادشاهی - سلطنت طلب
- حزب مشروطهٔ ایران
- شورای ملی ایران
- نهضت مقاومت ملی
- حزب پان ایرانیست
طیف احزاب چپ (کمونیست، مارکسیست-لنینیست، مائوئیست، سوسیالیست)
- حزب تودهٔ ایران
- سازمان چریکهای فدایی خلق ایران
- سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت)
- سازمان انقلابی کارگران ایران (راه کارگر)
- سازمان اتحاد فداییان کمونیست
- سازمان اتحاد فداییان خلق ایران
- حزب رنجبران ایران
- حزب کمونیست ایران
- حزب کار ایران (طوفان)
- سازمان فدائیان (اقلیت)
- اتحادیه کمونیست‌های ایران
- حزب کمونیست کارگری ایران
- حزب کمونیست کارگری ایران-حکمتیست
- چریکهای فدایی خلق ایران (جریان اشرف دهقانی)
- حزب کمونیست ایران (مارکسیست-لنینیست-مائوئیست)
- اتحاد جمهوری خواهان ایران
طیف اسلام‌گرای دموکرات (سوسیال اسلامی - لیبرال اسلامی)
- نهضت آزادی ایران
- شورای فعالان ملی-مذهبی
- جنبش مسلمانان مبارز
- جاما
- سازمان مجاهدین خلق ایران
احزاب و سازمان‌های منطقه‌ای
- حزب دموکرات کردستان ایران (حدکا)
- حزب دمکرات کردستان (حدک)
- حزب حیات آزاد کردستان (پژاک)
- سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران (کومه‌له)
- اتحاد انقلابیون کردستان
- پارت آزادی کردستان (پاک)
- سازمان خبات کردستان ایران
- جندالله
- جیش‌العدل
حزب‌ها و گروه‌های منحل و تاریخی
دوران مشروطه
- حزب اعتدالیون (میانه‌روها)
- حزب دموکرات (عامیون)
- حزب سوسیال دموکرات (اجتماعیون عامیون)[۴]
- حزب اتفاق‌المسلمین[۵]
- حزب ترقی[۵]
دوران پهلوی
- حزب کمونیست ایران (دهه ۱۳۰۰)
- حزب سوسیالیست (ایران)
- حزب تجدد
- اصلاح‌طلبان[۶]
- حزب دموکرات ایران
- حزب اراده ملی
- حزب سومکا (حزب نازی ایران)
- حزب ملّیون
- حزب مردم
- حزب زحمتکشان ملت ایران
- حزب ایران نوین
- حزب رستاخیز
- فرقه دموکرات آذربایجان
پس از انقلاب ۱۳۵۷
- حزب جمهوری خلق مسلمان
- حزب جمهوری اسلامی
- جبهه دموکراتیک ملی ایران